سالانه چند نفر در کشور ما دچار سوختگی می شوند؟

در مورد تعداد کسانی که سالانه دچار سوختگی می شوند،متاسفانه آمار دقیقی در کشور ما وجود ندارد به این دلیل که بسیاری از افرادی که دچار سوختگی های سطحی می شوند خوددرمانی انجام می دهند یا اینکه به صورت سرپایی توسط همکاران پزشک عمومی یا پزشک متخصص در مطب ها ویزیت می شوند و آمار این ها هیچ وقت جمع آوری نمی شود.

به همین دلیل ما در مورد تعداد بیماران سوختگی در کشور آمار دقیقی نداریم، البته چند مطالعه ای انجام شده از جمله مطالعه ای که در استان اردبیل صورت گرفته که به صورت پرسشنامه انواع آسیب ها از جمله سوختگی جمع آوری شده است و براساس این یافته ها و براساس این که ما می دانیم در تمام دنیا تقریبا تعداد بیمارانی که به صورت سرپایی درمان می شوند ده برابر بیمارانی است که به دلیل سوختگی بستری می شوند، پیش بینی می کنیم در ایران سالانه چیزی حدود 500-400 هزار نفر دچار سوختگی می شوند.

از این تعداد نزدیک به 50-40 هزار نفر نیاز به بستری و اقدامات درمانی جدی دارند. این ها آمار دارد و آمارش هر سال توسط وزارت بهداشت جمع آوری می شود. بسیاری از این بیماران درمان و ترخیص می شوند، هرچند بعد از ترخیص هم دچار مشکلاتی هستند یعنی نیاز به بازتوانی، انجام جراحی تکمیلی بعدی، اعمال جراحی ترمیمی، لباس ها یا مراقبت های خاص دارند که باید برایشان انجام شود و متاسفانه از این تعداد حدود 2 هزار نفر در سال فوت می کنند.

آیا سوختگی در همه دنیا به همین میزان شایع است؟

باید گفت در واقع توزیع سوختگی در دنیا، توزیع عادلانه ای نیست.

سوختگی بیشتر بیماری جوامع فقیر است.

بین آمریکای شمالی و آسیای جنوب شرقی یک تفاوت 14 برابری از نظر میزان وقوع سوختگی وجود دارد.

متاسفانه در جوامع فقیرتر سوختگی شایع تر است حتی در یک کشور هم سوختگی در مناطق کم برخوردار بیشتر از مناطق غنی و برخوردار اتفاق می افتد.

به طور میانگین سالانه حدود 11 میلیون نفر در دنیا به دلیل سوختگی بستری می شوند و متاسفانه چیزی نزدیک به 300 هزار نفر به دلیل عوارض ناشی از سوختگی فوت می کنند.

تازه این رقم فقط مرگ و میر مربوط به سوختگی های حرارتی است، اگر مرگ و میر سوختگی های شیمیایی  و الکتریکی را به این تعداد اضافه کنیم، تعداد آن به مراتب بیشتر خواهد شد.

کشور ها تقریبا در وضعیت متوسطی قرار دارد و میزان سوختگی در کشورهای اروپایی و آمریکایی شمالی به مراتب از ما کم تر است؛

نه تنها میزان سوختگی بلکه میزان مرگ و میر ناشی از سوختگی در این جوامع نسبت به ما کم تر است و بسیاری از کشورهای دیگر مثل آسیای جنوب شرقی و آفریقا وضعیت بدتری در مقایسه با ما دارند؛

ما تقریبا در وضعیت میانگین قرار داریم. البته در طول ده سال اخیر با توجه بیشتری که به بحث سوختگی و بخصوص درمان سوختگی معطوف شده، ما در واقع شاهد هستیم که نتایج درمان روز به روز درخشانتر شده و آمار مرگ و میرها کاهش پیدا کرده است.

اما متاسفانه ما در زمینه پیشگیری از وقوع سوختگی به این اندازه موفق نبوده ایم و تعداد موارد بروز سوختگی در کشور ما طی سالیان اخیر کاهش چشمگیری نداشته است و اگر آمار دقیقی بدست آید چه بسا که افزایش هم یافته باشد.

چه کار باید کرد که مردم کم تر دچار سوختگی بشوند؟

پیشگیری از سوختگی نیاز به همت همگانی دارد؛

کاری نیست که توسط یک فرد یا یک سازمن یا وزارتخانه قابل انجام باشد و در واقع بتوان با اقدام یک سازمان یا وزارتخانه سوختگی را به طور چشمگیری را کاهش داد؛

مثلا اینکه بگوییم وزارت بهداشت یا دانشگاه علوم پزشکی از سوختگی پیشگیری کنند، شدنی نیست .

به این دلیل که سوختگی مقدماتی دارد؛

وقوع هر حادثه ای ناشی از یک سری مقدمات است.

برای پیشگیری باید دو دسته اقدامات صورت بگیرد:

اول اینکه لازم است مردم آموزش ببینند و این آموزش باید در تمامی سطوح تسری پیدا کند و در واقع تمامی نهادها، سازمان ها و وزارت خانه هایی که می توانند کمک کنند باید وارد کارزار شوند تا موارد سوختگی کاهش یابد.

موضوع دیگری که کم تر مورد توجه قرار می گیرد موضوع توجه به مکانیسم های آسیب زا و کاهش آن هاست؛ شاید این موضوع نیاز به توضیح بیشتری داشته باشد، اجازه بفرمایید من در رابطه با موضوع اول یعنی آموزش همگانی کمی صحبت کنم و در ادامه نیز به این مورد بپردازم.

در بحث آموزش ما باید بپذیریم که به طور کلی در آموزش مردم در پیشگیری از انواع آسیب ها سهل انگاری شده است.

موضوع فقط سوختگی نیست ما مثلا در مورد پیشگیری از حوادث رانندگی واقعا چقدر به مردم آموزش می دهیم؟

متاسفانه هر سال شاهد آن هستیم که تعداد زیادی از بهترین فرزندان این مملکت به دلیل حوادث رانندگی جان خود را از دست میدهند.

در زمینه سایر حوادث هم همینطور است و اصولا ساختار جدی و تشکل یافته ای برای آموزش پیشگیری از آسیب ها در کشور ما وجود ندارد.

یکی از  نهادهایی که می توانند بیشتر تاثیر را داشته باشند آموزش و پرورش است!

آموزش پیشگیری از سوختگی باید از مهدکودک ها و دبستان ها شروع شود.

در کشورهای مختلف دنیا کتابچه هایی وجود دارد که به بچه ها آموزش می دهند و الگوهایی دارند که بچه ها را اردو می برند، در موقعیت های آسیب زا قرار می دهند، هوششان را به کار می گیرند و به آن ها یاد می دهند چطور از خودشان محافظت کنند.

متاسفانه ما تنها چیزی که در کشور ما جا افتاده و به خوبی به بچه ها آموزش داده شده بحث زلزله است که چطور خود را در برابر زلزله حفظ کنند مثلا روی سرشان را بگیرند یا اگر در کلاس هستند زیر میز و نیمکت پناه بگیرند اما در مورد بقیه موارد متاسفانه آموزش مدون و دقیقی در مدارس به  بچه ها ارائه نمی شود.

ما در یک طرح تحقیقاتی با کمک همکاران دیگرمان در دپارتمان سوختگی بیمارستان امام رضا(ع) کتابچه هایی را چاپ کردیم و یکی از دانشجویان علاقمند به عنوان پایان نامه مقطع پزشکی عمومی به مدارس مراجع می کرد و از روی این کتابچه ها نحوه پیشگیری از سوختگی را به بچه ها آموزش می داد.

خوشبختانه دانش آموزان بسیار علاقمند بودند و خیلی استقبال می کردند و این خانم دکتری که پایان نامه شان در مورد سوختگی بود خاطرات بسیار خوبی از علاقمندی و ابراز محبت بچه ها داشت.

این موضوع باید به طور جدی در برنامه آموزش همگانی دیده شود تا بچه ها را از کودکی با موضوع آتش، سوختگی و آسیب های ناشی از آن آشنا شوند و روش های پیشگیری را بیاموزند.

نهاد دیگری که از تاثیر چشمگیری در آموزش پیشگیری از سوختگی برخوردار است، صدا و سیماست.

متاسفانه صدا و سیمای ما در زمینه پیشگیری از سوختگی تقریبا هیچ فعالیتی ندارد و تمام اقدامات این سازمان به چند روز قبل از چهارشنبه سوری مختصر می شود و در آنجا هم به جای اینکه راهکارهای برگزاری یک جشن شاد را به مردم بیاموزند، فقط یاد می دهند که از خانه بیرون نیایید و اجازه ندهید بچه ها از خانه بیرون بیایند و فکر می کنند فقط با تعطیل کردن چهارشنبه سوری و عدم برگزاری آن می توانند مردم را حفظ کنند در صورتیکه ما می دانیم در سراسر دنیا جشن های آتش برگزار می شود.

فایر آرت به عنوان یک کار هنری و سمبلیک در بسیاری از مراسم رسمی مثل افتتاحیه المپیک مورد استفاده قرار می گیرد ولی تمام این ها دارای استانداردهایی است و آنچنان با دقت و به روش علمی انجام می شود که مردم از این شادی و جشن لذت می برند بدون اینکه به کسی آسیب برسد.

صداوسیما باید فعالیت زیادی در این زمینه داشته باشد و به جنبه های مختلف سوختگی و روش های پیشگیری از آن بپردازد که متاسفانه تا بحال به طور کامل به فراموشی سپرده شده است.

یکی از اقداماتی که چند سالی است استاد بزرگوار جناب آقای دکتر فاطمی و انجمن حمایت از بیماران سوخته یعنی انجمن ققنوس پیگیرند این است که روز اول دی ماه را به عنوان روز ملی پیشگیری از سوختگی نامگذاری کنند.

خیلی وقت است این تقاضا مطرح شده اما متاسفانه هنوز وارد تقویم رسمی کشور نشده است.

تعیین روزی به عنوان روز پیشگیری از سوختگی و معطوف سازی توجه مردم به این موضوع می تواند در پیشگیری از سوختگی فوق العاده موثر باشد.

در کنار این ها شهرداری ها، وزارت بهداشت و درمان و شرکت برق جزو سازمان هایی هستند که باید به این موضوع توجه بیشتری داشته باشند و مردم را در زمینه سوختگی آموزش دهند تا وقوع این گونه حوادث کاهش یابد.

بیشترین آسیب های سوختگی ناشی از چه عواملی است؟

در واقع بیشتر سوختگی ها، حرارتی هستند؛

بیش از 90% سوختگی ها در تمام کشورهای دنیا سوختگی های حرارتی هستند.

چیزی حدود 3-2% سوختگی ها الکتریکی ، 3-2% شیمیایی و کم تر از یک درصد ناشی از عوامل متفرقه اند که برای مثال می توان از صاعقه، پرتوها، سوختگی های ناشی از اصطکاک و … نام برد.

سوختگی حرارتی طیف وسیعی دارد و به سه دسته عمده تقسیم می شود:

• سوختگی های ناشی از مایعات داغ
• سوختگی های ناشی از آتش
• سوختگی های تماسی

که هر کدام از این ها مشخصات خاصی دارند و در گروه سنی و طیف خاصی شایع ترند.

آسیب های سوختگی کودکان بیشتر از کدام نوع است؟

بیشتر آسیب های سوختگی در کودکان سوختگی ناشی از مایعات داغ است.

در واقع تا موقعی که بچه برای بازی یا مدرسه رفتن به فضای بیرون منزل نمی رود یعنی تا قبل از 6 سالگی، تقریبا اکثر این سوختگی ها، سوختگی با مایعات داغ هستند و بیشتر این موارد هم در منزل یا در حین مراسم اتفاق می افتند.

به تدریج که بچه بزرگ تر می شود و در واقع به فضای بیرون از خانه می رود، طیف سوختگی ها عوض شده و به تدریج سوختگی با مایعات داغ جای خودش را به سوختگی با آتش می دهد و همینطور که بچه ها بزرگ تر می شود مثلا در سنین 14-13 سالگی تقریبا سوختگی با مایعات داغ کم تر شده و سوختگی با شعله آتش شایع ترین علت سوختگی در نوجوانان می شود.

در مورد سوختگی با مایعات داغ یک سری نکات لازم به ذکر است؛

اولا اینکه چقدر سوختگی با مایعات داغ آسیب زاست به عوامل بسیاری بستگی دارد.

یکی از این عوامل که می خواهم روی آن تاکید کنم حجم مایع داغی است که روی کودک می ریزد؛

هرچقدر این حجم بیشتر باشد، بالطبع میزان آسیب وارده به کودک بیشتر است و خطر آسیب های جدی و حتی مرگ و میر در کودک بیشتر خواهد بود.

یکی از اجسامی که برای ما جراحان سوختگی همواره تداعی کننده خاطرات بسیار تلخ است، سماور است.

سماور به دلیل حجم مایع داغ فراوانی که داخلش وجود دارد اگر روی بچه واژگون شود باعث سوختگی های بسیار وسیع و وحشتناک و خطرناک خواهد شد.

شاید بدترین خاطرات من مربوط به مایعات داغ بیشتر مربوط به واژگون شدن سماور است.

یک نمونه از اینکه من عرض می کردم ما باید در مورد سوختگی ها به مکانیسم ها توجه کنیم، همینجاست.

اگر به نحوه ساخت سماور در کشور ما دقت کنید سماورها اصولا سه پایه ساخته می شوند و اصولا حالت خمره ای دارند، وقتی سه پایه ساخته می شوند و پایین باریک و قسمت خمره ای در بالا دارند یعنی گرانگاه و مرکز ثقل سماور در سطح بالاتری قرار می گیرد؛

این بدان معناست که جسمی که گرانگاه آن در نقطه بالاتری است به سادگی واژگون می شود.

همین را با این کتری های روگازی مقایسه کنید.

کتری های روگازی به صورت هرمی هستند یعنی پایین آن بسیار وسیع است و قسمت بالا باریک می شود.

احتمال واژگونی کتری با این طراحی و ساخت به مراتب کم تر از سماوری است که قسمت پایین آن باریک و بخش بالایی خمره ای است؛ از طرفی سماورها حجم آب داغ زیادی دارند.

من نمی دانم در حالیکه اکثر خانواده های ما حداکثر 5-4 نفره هستند، چه لزومی دارد که برای تهیه چهار 6-4 لیتر آب را در ظرف خطرناکی مانند سماور به جوش آوریم؟

برای صرف چای ما به 500 سی سی یا حداکثر یک لیتر آب نیاز داریم، چرا باید چندین لیتر آب را در ظرف خطرناکی مثل سماور به جوش آوریم که به محض اینکه بچه با آن برخورد کند واژگون می شود و می تواند آسیب های کاملا جدی ایجاد کند.

مجددا اگر دقت کنید در طراحی سماور صفحه ای که قوری روی آن قرار می گیرد در اکثر موارد تخت است و قوری با کوچک ترین حرکت از روی سماور می افتد؛

این خود یک مکانیسم آسیب زای دیگر به شمار می رود.

از همه این ها بدتر در بسیاری از خانه های ما  طراحی آشپزخانه به نحوی است که هیچ جایی به جز اپن برای قرارگیری سماور وجود ندارد.

حالا فرض کنید شی به این خطرناکی و ناپایداری که به راحتی واژگون می شود در آشپزخانه روی اپن قرار گرفته است؛

متاسفانه در موارد متعددی وقتی کودک از کنار سماور رد می شود مو، لباس یا مقنعه اش به آن گیر کرده و واژگون می شود؛

یا بچه های کوچک تر به دلیل کنجکاوی شیر سماور را گرفته به سمت خودشان می کشند و سماور به راحتی روی کودک واژگون می شود.

یکی از حالت های دیگری که باعث آسیب سوختگی با مایعات داغ در کودکان می شود بغل کردن او هنگام نوشیدن مایعات داغ مثل چای یا قهوه است.

بچه ها مخصوصا بچه های کوچک تر حرکات ناگهانی دارند در حالیکه پدر یا مادر یا مراقب در حال چای خوردن است ، ممکن است بچه به طور ناگهانی دست یا پا بزند و فنجان یا لیوان را روی خود واژگون کرده و باعث سوختگی شود.

یک تجربه تلخ دیگر در مورد سوختگی های کودکان ، سوختگی هایی است که در حین مراسم اتفاق می افتد و ناشی از افتادن کودک در ظرف آش ، حلیم یا آبی که برای برنج به جوش آمده است.

موارد متعددی از این اتفاقات در مراسم عزاداری یا شادی و جشن دیده شده است.

خانواده هایی که رب درست می کنند باید خیلی مراقب باشند چون مدت زمان تهیه رب طولانی است، احتمال اینکه خدای ناخواسته کودک درون ظرف رب بیفتد زیاد است و احتمال این اتفاق زیاد است و آسیب خیلی شدیدی را به کودک وارد می کند.

همچنین در عشایر که شیر را می جوشانند ما موارد زیادی را داشته ایم که متاسفانه کودکان داخل ظرف شیر سقوط کرده اند، این هم یکی از مواردی است که باید به شدت مورد توجه قرار گیرد تا آسیب های ناشی از سوختگی در کودکان کم تر و کم تر شود.

آیا سوختگی در سالمندان هم شایع است؟

بله متاسفانه سوختگی در سالمندان هم نسبتا زیاد است.

جامعه سالمند در کشور ما روبه افزایش است و امروزه سالمندان به تدریج درصد بیشتری از جمعیت کشور را تشکیل می دهند.

به همین دلیل بایستی به سوختگی های سالمندان توجه ویژه ای داشت.

مخصوصا نکته ای که خیلی مهم است اینکه ما در سوختگی دو شاخص خیلی اصلی داریم که تعیین کننده مرگ و میر بیماران مبتلا به سوختگی هستند .

این دو شاخص عبارتند از:

• وسعت یا درصد سوختگی
• سن بیمار؛ یعنی هر چقدر که سن فرد افزایش می یابد، احتمال کشندگی سوختگی بیشتر می شود.

در اولین فرمولی که برای پیش بینی احتمال درصد مرگ و میر در بیماران سوختگی تهیه کرده بودند ، اسکوری به نام باکس اسکور وجود داشت.

این شاخص بدین صورت است که می گویند میزان مرگ و میر یک بیماری سوختگی برابر است با درصد سوختگی به علاوه سن؛

یعنی احتمال مرگ یک انسان 30 ساله با 70% سوختگی 100% است ولی احتمال مرگ در یک فرد 70 ساله با 30% سوختگی 100 درصد است.

البته این شاخص کمی قدیمی است.

امروزه وضعیت درمان بهبود یافته و میزان درصد مرگ و میرها از این کم تر شده ولی این یک واقعیت است که هرچقدر سن افزایش یابد( مخصوصا سن بالای 49 سال) احتمال مرگ و میر هم بیشتر خواهد بود.

سوختگی در سالمندان یک بیماری کاملا مهلک و کشنده است و باید در بحث پیشگیری از سوختگی در سالمندان توجه بسیار جدی داشت. 

موضوع مهم دیگر اینکه سالمندان معمولا به بیماری های دیگری نیز دچارند و این بیماری ها بر سیر درمان سوختگی تاثیرگذار بوده و درمان را مشکل می سازد؛

لذا احتمال مرگ و میر افزایش می یابد.

به همین خاطر باید به سالمندان توجه ویژه ای مبذول شود؛

از طرفی ممکن است سالمندان دچار معلولیت یا محدودیت حرکتی باشند و نتوانند خودشان را به راحتی از حادثه دور کنند و این ها می تواند باعث آسیب دیدن هرچه بیشتر سالمندان شود.

در سالمندانی که به تنهایی زندگی می کنند، لازم است خانواده ها دقت نموده، مکانیسم هایی که می تواند منجر به آتش سوزی شود را حذف کنند، لوازم منزل را به طوری ساده سازی کنند و دسترسی به آن ها را به نحوی قرار دهند که سالمندان کم تر دچار آسیب شوند.

یک مثال ساده اینکه درجه حرارت آب داغ  داخل منزل نباید بالاتر از 49 درجه سانتیگراد باشد.

این هم یکی از عادات غلط ما هست که آبگرمن را روی بالاترین درجه قرار می دهیم  بعد سعی می کنیم با اضافه کردن آب سرد، آب را به دمای دلخواه خود برسانیم.

اگر کودک یا سالمندی ناگهان این آب داغ را باز کند به راحتی دچار سوختگی خواهد شد.

مخصوصا سالمندان که بخاطر محدودیت های حرکتی قادر نیستند به سرعت خودشان را از محیط دور کنند مثلا اگر در حمام آب داغ روی ایشان بریزد نمی توانند به سرعت خودشان را از زیر دوش آب داغ بیرون بکشند و این باعث سوختگی جدی می شود.

موارد متعددی را شاهد بودیم که سالمند به تنهایی به حمام رفته، دچار مشکلی شده،  در معرض آب داغ قرار گرفته وکسی هم نبوده که او را از محل بیرون آورد و دچار سوختگی های بسیار وسیع و شدید شده است.

این یک نمونه از مکانیسم هایی است که ما می توانیم به راحتی با پایین آوردن درجه حرارت آب داغ مصرفی از بسیاری از آسیب های سوختگی جلوگیری کنیم.

 در بزرگسالان حوادث سوختگی بیشتر به چه صورت اتفاق می افتد؟

سوختگی در افراد بالغ فعال که در واقع درگیر کارهای روزمره هستند خیلی متنوع است ولی در مجموع سوختگی با آتش شایع ترین مکانیسم سوختگی در افراد بزرگسال و جوانان است و متاسفانه عمیق ترین سوختگی ها را هم ایجاد می کند.

برخلاف سوختگی های اطفال که عمدتا در محیط منزل اتفاق می افتد، درصد قابل توجهی از سوختگی های بزرگسالان در بیرون از منزل و در محل کار رخ می دهد؛

بنابراین یکی از نهادهای دیگری که می تواند در پیشگیری از سوختگی ها به خصوص سوختگی های شدید نقش بسیار موثری داشته باشد، همکاران بهداشت کار و بهداشت حرفه ای هستند که می توانند با آموزش هایی که به کارگران و پیشه وران می دهند و همچنین با ایمن سازی محیط کار از نظر سوختگی، از وقوع سوختگی های شدید در بزرگسالان و افراد فعال جامعه پیشگیری کنند.

درکنار سوختگی های حرارتی، سوختگی های شیمیایی و الکتریکی هم در برزگسالان فعال بسیار شایع است و متاسفانه آسیب های خیلی جدی ایجاد می کند و خیلی از موارد در حین کار اتفاق می افتد.

گاز شهری خطرناک تر است یا گاز مایع؟

گاز یکی از نعمت هایی است که خداوند به کشور ما ارزانی داشته و در تامین نیازهای مردم به گرما و منبع انرژی برای پخت و پز نقش حیاتی دارد.

در حال حاضر تقریبا قسمت عمده ای از کشور تحت پوشش گاز قرار دارد و بخش های محدودی هم با کپسول های گاز مایع خدمات دریافت می کنند.

گاز همانطور که نعمت بزرگی است، ابزار خطرناکی نیز محسوب می شود.

هم گاز مایع و هم گاز شهری هر دو می توانند باعث حوادث بسیار جدی و دردناکی شوند مخصوصا استفاده غیر ایمن از گاز می تواند واقعا خطرناک باشد.

یک دسته از خاطرات بسیار بسیار بدی که من از سوختگی ها دارم مربوط به گاز است که اگر بخواهم به عنوان یک خاطره تلخ عرض کنم می توانم به نمونه ای اشاره کنم تا متوجه شوید چطور گاز اعم از شهری یا مایع می تواند فجایع بزرگی را به وجود آورد.

چند سال قبل من نزدیک 7-6 بیمار سوختگی از دو خانواده داشتم که دچار سوختگی های شدید شده بودند.

داستان این بود که در یکی از شهرهای جنوبی کشور در پایان سال یعنی نزدیک چهارشنبه سوری از منزل خانواده ای سرقت می شود. این منطقه لوله کشی گاز شهری نداشته و در واقع برای پخت وپز و گرمایش از گاز مایع استفاده می کردند.

مقدار زیادی از وسایل این خانواده به سرقت می رود و مجبور می شوند یک گز پیک نیک خالی را به همسایه بدهند تا از کپسول گاز مایع خود این گاز پیک نیکی را پر کنند.

در حین اینکه همسایه در حال پر کردن پیک نیکی است، بقیه خانواده هم به خانه این همسایه امده و بچه ها با هم مشغول بازی می شوند و اقایان پیک نیک را به روشی کاملا غیراستاندار پر می کنند و مقدار زیادی گاز نشتی دارد.

در همین حین جوانی رد می شود و ترقه روشنی را داخل حیاط این خانه می اندازد!

همین ترقه کافیست تا انفجار اتفاق افتد و تمام اعضای دوخانواده دچار سوختگی های شدید شوند.

یک رفتار غیراخلاقی از جانب یک فرد و یک اقدام غیرکارشناسانه و نادرست هرچند از سر خیرخواهی منجر به آسیب های جدی می شود.

متاسفانه ما نمونه های زیادی از این موارد را شاهد هستیم.

استفاده از این نعمت خدادادی در کشور ما واقعا با سهل انگاری انجام می شود.

من می خواهم از خوانندگان عزیر سوال کنم آخرین باری که بست های شیلنگ گاز منزل را چک کردید چه وقت بود؟

آخرین باری که نشتی کلیدهای گاز را چک کردید چه وقت بوده است؟

اصلا می دانید که دستگیره قطع گاز منزل شما در کجا قرار دارد و آیا اصلا دستگیره ای روی شیر گاز وجود دارد؟

شیلنگ گاز شما مربوط به چند سال قبل است و قرار است چقدر کار کند؟

آیا دچار فرسودگی و پوسیدگی نشده است؟

همین موارد ساده ای که من خدمت شما عرض کردم بیشترین عامل سوختگی های ناشی از گاز مایع و شهری هستند.

من فراوان دیده ام خانواده هایی که به صراحت می گفتند ما می دانستیم این پیک نیک خراب است و نشتی دارد ولی باز هم از آن استفاده می کردیم.

ما می دانستیم شیلنگ گاز نشتی دارد، داخل رفتم بوی گاز را حس کردم ولی فکر کردم چیز مهمی نیست و برق یا کبریت را روشن کردم!

همین موارد به راحتی می توانند منجر به یک فاجعه شوند مخصوصا که در سوختگی با گاز شهری و گاز مایع معمولا تعداد آسیب دیدگان از یک نفر بیشتر است.

در مورد مکانیسم های دیگر مانند سوختگی با آتش یا مایعات داغ اکثر در هر حادثه یک نفر آسیب می بیند ولی در سوختگی با گاز شهری یا کپسول گاز در هر حادثه چندین و چند نفر که اکثرا هم از یک خانواده هستند، دچار آسیب می شوند.

بنابراین رعایت نکات بسیار ساده می تواند از بسیاری از این آسیب ها جلوگیری کند.

یکی از مواردی که باید به آن توجه کرد چک کردن بست های گاز یا چک کردن شیلنگ گاز است؛

گاهی شیلنگ گاز از جایی رد می شود که مثلا مرتب با درب کابینت در تماس است و باعث خوردگی می شود، به این موارد باید خیلی توجه کرد.

خراب بودن کلید گاز ،خرابی پیچ مربوط به کپسول یا رگولاتور گاز مایع می تواند باعث حوادث بسیار دلخراشی شود.

پس خلاصه صحبت من این می شود که هم گاز شهری و هم کپسول گاز مایع بسیار خطرناکند.

کپسول گاز مایع به دلیل فشار بالایی که دارد خطرناک تر است، طوری که در بعضی از مقالات پزشکی از کپسول گاز مایع به عنوان بمب آشپزخانه یاد می شود و می تواند به اندازه یک بمب خطرناک باشد.

یکی دیگر از رفتارهای خطرناکی که در خانواده های ایرانی شایع است این است که اکثرا در عقب ماشین خود پیک نیکی دارند.

خانواده هایی که همواره در عقب خودروی خود یک گاز پیک نیک دارند باید به خاطر بسپارند که همواره در حال حمل یک بمب کوچک هستند که هر لحظه می تواند منجر به آسیب های جبران ناپذیری شود.

از همین دسته آسیب ها می توان به آسیب های ناشی از کپسول های گاز ماشین های گازسوز یا CNG اشاره کرد.

متاسفانه این کپسول ها هم گاهی منجر به آسیب می شوند که به دو علت مهم رخ می دهد:

1)  نصب کپسول های گاز CNG غیراستاندارد

2) عدم چک کردن این مخازن زیرا  باید این مخازن را به صورت دوره ای بررسی کرد و اگر عمر مفید آن ها گذشته باشد نیاز به تعویض دارند که متاسفانه در این موارد سهل انگاری می شود.

به علاوه در شهرهایی که دچار کمبود گاز CNG هستند، بعضی افراد دست به کار خطرناکی می زنند و آن اینکه با کپسول مایع منبع CNG خودرو را شارژ می کنند که  حوادث بسیار بد و تلخی را رقم می زنند.

سوختگی های الکتریکی بیشتر چه افرادی را مبتلا می کند و چطور باید پیشگیری کرد؟

احتمالا اطلاع دارید که سوختگی های الکتریکی را به دو دسته عمده تقسیم می کنند:

• سوختگی های الکتریکی با ولتاژ بالا
• سوختگی های الکتریکی با ولتاژ پایین.

سوختگی های الکتریکی ولتاژ پایین سوختگی هایی هستند که ولتاژ برقی که باعث حادثه شده است کم تر از هزار ولت بوده است؛

حالا اگر ولتاژ این برق بالاتر از هزار ولت باشد سوختگی با ولتاژ بالا محسوب می شود.

برق خانگی  در ایران 220 ولت هست و در واقع یک برق ولتاژ پایین است.

همچنین برقی که معمولا به آن برق سه فاز می گویند و مثلا برای آسانسورها از برق سه فاز استفاده می شود.

امروزه خیلی از خانه ها برق سه فاز دارند چون مثلا برای دستگاهی مثل هواساز یا در خانه هایی که کولرهای زیادی دارند، برق تک فاز کفایت نمی کند و باید از برق سه فاز استفاده شود.

برق سه فاز هم یک برق با ولتاژ پایین است اما قدرت و میزان آسیب آن در مقایسه با برق های سه فاز بیشتر است.

برق های با ولتاژ بالا کجا دیده می شوند؟

شبکه توزیع برق داخل شهرها یعنی این برقی که قبل از پست تغییر فشار روی ستون ها در داخل شهر قرار دارد، برق بالا ولتاژ بالاست و ولتاژ 20 هزار ولت دارند و برق فشار قوی محسوب می شوند.

کابل هایی که برق را بین شهرها منتقل می کنند برق هایی با ولتاژ بالای 100 هزار ولت با فشار بسیار قوی و فوق العاده خطرناک و کشنده هستند.

یکی از مواردی که باعث می شود ما این روزها آسیب الکتریکی بیشتری را شاهد باشیم این است که ساختمان ها مرتفع شدند و آپارتمان ها در مجاورت شبکه توزیع برق شهری احداث می شوند.

به راحتی می توانند اهالی ساختمان ها از طریق پنجره ها در معرض این جریان قرار گرفته و خواسته یا ناخواسته دچار آسیب شوند.

سوختگی های الکتریکی در کودکان و بانوان اکثرا با ولتاژ پایین هست و بیشتر در منزل اتفاق می افتد.

در کودکان بیشتر سوختگی های الکتریکی ناشی از کنجکاوی است، یعنی چیزی که متاسفانه خیلی رایج است این است  که ما متاسفانه در برق کشی هایمان دقت کافی نداریم.

به راحتی ممکن است جایی یک سیم لخت وجود داشته باشد و بچه ای کنجکاو به این سیم لخت دست بزند و باعث آسیب جدی شود.

من موردی داشتم که خانواده ای منزلی تازه برای خود ساخته بودند و به این منزل نقل مکان کرده بودند.

یک سیم برق لخت در داخل دستشویی قرار داشته و درست همان روزی که به این خانه نقل مکان می کنند کودک خانواده از سر کنجکاوی به این سیم برق دست می زند و دچار برق گرفتگی شدید می شود به نحوی که متاسفانه منجر به قطع انگشت دست این کودک شد.

پس خیلی باید حواسمان باشد که حتما شبکه برق را چک کنیم تا هیچ جایی سیم لخت یا پریز معیوب وجود نداشته باشد.

پریزهای معیوب یکی از علت های دیگر برق گرفتگی هستند .

لوازم برقی معیوب نیز از علل شایع برق گرفتگی در منزل بشمار می آیند که خانم ها و بچه ها دچار آسیب می شوند.

اما در محیط کار برق گرفتگی شایع است و خیلی از برق گرفتگی هایی که در محیط کار اتفاق می افتند شدید هستند.

مخصوصا در کارگران ساختمانی احتمال برق گرفتگی بسیار بالاست چرا که این ها اجسام رسانایی مثل میلگرد، نبشی، قوطی یا تیرآهن را در ابعاد بزرگ جابجا می کنند و ممکن است در حین این جابجایی به صورت ناخودآگاه با شبکه برق شهری در تماس قرار بگیرند که باعث آسیب های بسیار جدی می شود؛

پس یکی از مواردی که باید همکاران ما در واحدهای محیط و بهداشت حرفه ای و همچنین همکارانی که دست اندرکار بحث بهداشت کار هستند آموزش دهند،

آموزش کارگران برای پیشگیری از آسیب های الکتریکی با ولتاژ بالاست.

می توان با یک آموزش ساده به این افراد مبنی براینکه حین جابجایی قوطی ها، نبشی ها و تمام وسایل فلزی بلند حواسشان باشد که این اجسام در مجاورت شبکه برق شهری قرار نگیرند، از بسیاری از این آسیب ها جلوگیری کرد.

استفاده غیرمجاز از برق یکی دیگراز علل حوادث بسیار خطرناک و جدی می شود.

افرادی سعی می کنند با برقراری اتصال بین کابل برق خودشان و کابل های برق شهری از این برق استفاده کنند.

این امر می تواند به حوادث بسیار خطرناکی منجر شود که ما موارد متعددی از آن را شاهد بوده ایم.

لازم به تاکید است که برق گرفتگی یک آسیب جدی است؛

در متون پزشکی آسیب های ناشی از برق را به کوه یخ تشبیه می کنند یعنی همانطور که وقتی یک کوه یخ در اقیانوس در حرکت است ممکن است فقط کمی از قله دیده شود در حالیکه بخش عظیمی از آن در زیر آب قرار دارد و اگر با یک کشتی برخورد کند باعث ویرانی و تخریب وسیع می شود، برق هم همینطور است.

وقتی یک بیمار برق گرفتگی مراجعه می کند شاید شما به اندازه یکی دو سکه جای نقطه تماس با برق را ببینید ولی در داحل بدن خیلی اتفاق وسیعی افتاده است.

برق گرفتگی می تواند منجر به آسیب های قلبی و اختلالات ریتم قلب، از کار افتادن کلیه ها، آسیب های چشمی، آسیب های اعصاب محیطی  و انواع و اقسام آسیب ها شود.

بنابراین برق گرفتگی را باید یک حادثه بسیار خطرناک و جدی به شمار آورد و حتما این بیماران باید تحت مراقبت های پزشکی قرار گیرند به خصوص در مورد سوختگی های با ولتاژ بالا ؛

شایان ذکر است شایع ترین علت قطع عضو در بیماران سوختگی ، سوختگی های الکتریکی هستند بنابراین باید این نوع سوختگی ها را کاملا جدی گرفت و با روشی که توضیح داده شد، با ایمن سازی شبکه و آموزش کسانی که در معرض خطر هستند تا حد امکان از بروز سوختگی های الکتریکی جلوگیری کرد.

سوختگی های شیمیایی به چه صورت اتفاق می افتند؟

قبلا توضیح دادیم که سوختگی های شیمیایی هم حدود 3-2 درصد سوختگی ها را تشکیل می دهند.

درصد این نوع سوختگی ها زیاد نیست اما سوختگی های شیمیایی هم از آن نوع سوختگی هایی هستند که هم عمق زیادی دارند و هم متاسفانه اکثر موارد سوختگی های شیمیایی در ناحیه صورت و دست ها اتفاق می افتند یعنی نواحی که از نظر زیبایی بسیار مهم هستند و بعد سوختگی های بسیار شدید و جدی به وجود می آید و باعث می شود بیمار با عوارض همیشگی همراه باشد و حالت ناخوشایندی ایجاد کند.

متاسفانه همانطور که در مورد استفاده از گاز عرض کردم، ما در استفاده از مواد شیمیایی هم بسیار سهل انگار هستیم.

یادمان باشد یک سری مواد شیمیایی که ما به راحتی استفاده می کنیم، مثل مایع سفیدکننده معروف به وایتکس یا  لوله باز کن ها مواد شیمیایی کاملا خطرناکی هستند.

بسیاری از خانواده ها هنگام استفاده از این مواد، باقیمانده آن را داخل ظرفی می ریزند  در کابینت نگه می دارند.

مطمئن باشید کودکانی که اینقدر کنجکاو هستند و به همه جا سر می زنند سراغ این کابینت ها هم می روند و موارد بسیاری پیش آمده که کودک درب ظرف را باز می کند تا محتویات آن را ببیند و این امر منجر به حوادث بسیار خطرناکی می شود.

شاید تلخ ترین و بدترین این حوادث و خاطرات آن هایی هستند که می آیند و بدتر از همه باقیمانده این ماده شیمیایی را داخل ظرفی جذاب مثل ظرف نوشابه می ریزند و داخل کابینت می گذارند.

فقط یک لحظه کافیست تا کودک به داخل آشپزخانه برود، درب کابینت را باز کرده و ببیند یک ظرف نوشابه آنجا قرار دارد!

به راحتی درب ظرف را باز کرده و سر می کشد و متاسفانه حوادث بسیار رقت آوری به دلیل همین اشتباهات خانواده ها رقم می خورد.

پس خواهش می کنم مواد شیمیایی خطرناک مثل اسیدها و بازهای قوی را حتی الامکان داخل منزل نگه ندارید، در غیر این صورت آن ها را در ظرف های محکمی و دور از دسترس کودکان قرار دهید.

حتما بایستی این ظروف برچسب های مخصوصی داشته باشند تا بزرگسالان نیز به اشتباه این مواد را روی بدن خود نریزند و باعث آسیب نشوند.

آیا خودسوزی هم در کشور ما شایع است؟

بله متاسفانه خاورمیانه و از جمله کشور ما شایع ترین منطقه برای خودسوزی است و این اتفاق بیش از هر جای دیگر دنیا در خاورمیانه اتفاق می افتد.

در کشور ما هم خودسازی بسیار شایع است.

در بعضی استان ها و بعضی اقوام بیشتر است ولیکن کمابیش در تمام کشور دیده می شود.

خودسوزی را باید به عنوان یک خرده فرهنگ غلط قلمداد کرد که اصلاح آن نیاز به آموزش دارد.

جوامعی که بیشتر در معرض خطر خودسوزی هستند باید شناسایی شوند و با آموزش و آگاه سازی از رنج بیمارانی که اقدام به خودسوزی می کنند جلوگیری کرد.

خودسوزی داستان پیچیده ای است، ابعاد روانشناسی دارد و بایستی حتما  به عنوان یک پدیده اجتماعی از دید روانشناسی و جامعه شناسی هم مورد بررسی قرار گیرد.

چرا افراد خودسوزی را به عنوان روش از بین بردن خودشان انتخاب می کنند سوالی است که هنوز پاسخ خوبی به آن داده نشده است.

پاسخ به این سوال نیازمند کمک و توجه همکاران روانشناس و روانپزشک است.

ریشه یابی این موضوع می تواند به حل آن کمک کند.

آنچه که من با تجربه چندین ساله می توانم در مورد خودکشی خاطر نشان سازم شامل چند موضوع است:

بیمارانی که اقدام به خودسوزی می کنند دنبال جلب توجه هستند، احتمالا افرادی هستند که کم تر مورد توجه قرار گرفته اند و فراموش شده اند و این در واقع فریاد و التماس برای دیده شدن است؛

لذا چه خوب است ما با دیدن دیگران، پدر و مادرها با دیدن فرزندان، همسران با دیدن یکدیگر مانع این شوند که یک فرد حاضر شود برای دیده شدن خود را به آتش بکشد.

یک بعد دیگر بعد روانی افراد و جنبه نمایشی موضوع است.

این هم از آن موضوعاتی است که بایستی همکاران روانپزشک و روانشناس بیشتر مدنظر قرار دهند و با تعریف تیپ شخصیتی افراد در معرض خطر بتوانند به حل این موضوع کمک کنند.

بدیهی است افزایش سطح آگاهی جامعه در پیشگیری از خودسوزی موثر خواهد بود و همانطور که گفتیم انجام این کار مستلزم شناسایی دقیق مناطق شیوع خودسوزی و خرده فرهنگ است؛

سپس بایستی مسئولین با آموزش افراد در معرض خطر که بیشتر خانم های جوان هستند، میزان وقوع این حادثه بسیار تاسف بار را در کشور به حداقل رسانند.